Tytuł aktu:

Projekt ustawy o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021-2027

Krótki opis charakteru projektu, kontekstu, przewidywanego procesu legislacyjnego, znaczenia dla sektora i poziomu zaangażowania w ramach monitoringu, prognoza skutków:

Omawiana ustawa określa kluczowe ramy prawne realizacji umowy partnerstwa określającej strategię wykorzystania środków unijnych przyznanych Polsce, w tym wdrażanie  programów z zakresu polityki spójności, na okres od 2021 roku do 2027 roku. Akt prawny zastępuje poprzednią ustawę wdrożeniową – ustawę z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014–2020.

Ustawa wdrożeniowa na lata 2021-2027 ma taka samą strukturę jak ustawa wdrożeniowa na lata 2014-2020 oraz analogiczne brzmienie większości przepisów. Jednak w zakresie niektórych postanowień wprowadzono zmiany, m.in.:

• Realizacja programu operacyjnego nadal podlega monitorowaniu przez komitet monitorujący, jednakże zrezygnowano z podziału składu komitetu monitorującego na 3 grupy przedstawicieli: strony rządowej, samorządowej i partnerów. W nowej ustawie wdrożeniowej wyróżniono 3 następujące grupy podmiotów:
  • instytucje państwa członkowskiego (na gruncie ustawy: minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego, minister właściwy do spraw finansów publicznych),
  • instytucję zarządzającą wraz z instytucjami pośredniczącymi i wdrażającymi oraz
  • partnerów, zgodnie z definicją zawartą w art. 8 rozporządzenia ogólnego i rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr 240/2014 z dnia 7 stycznia 2014 r. w sprawie europejskiego kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (Dz. Urz. UE L 74 z 14.03.2014, str. 1)”.

W przypadku programów o dużej liczbie instytucji pośredniczących i wdrażających podobnego typu, instytucja zarządzająca może zdecydować czy konieczne jest zapraszanie wszystkich instytucji do składu komitetu monitorującego. Jednocześnie ustawa pozwala instytucjom zarządzającym w szerokim zakresie swobodnie kształtować skład komitetu monitorującego.

• Rezygnacja z wyboru konkretnych przedstawicieli organizacji pozarządowych do składu komitetu monitorującego na rzecz wyboru organizacji pozarządowych, ponieważ rozwiązania unijne nie przewidują możliwości, aby stroną dialogu była osoba fizyczna. Organizacje pozarządowe zostaną wyłonione w postępowaniach prowadzonych przez Radę Działalności Pożytku Publicznego lub właściwe Wojewódzkie Rady Działalności Pożytku Publicznego.
• Dodanie nowej przesłanki unieważnienia postępowania w zakresie wyboru projektów do dofinansowania, tj. wystąpienie istotnej zmiany okoliczności powodującej, że wybór projektów do dofinansowania nie leży w interesie publicznym, czego nie można było wcześniej przewidzieć.
• Wprowadzanie obowiązku ubiegania się o dofinansowanie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.
• Wprowadzenie możliwości uzupełnienia lub poprawienia wniosku o dofinansowanie projektu po wezwaniu właściwej instytucji, przy zapewnieniu równego traktowania wnioskodawców.

Część zmian wprowadzonych w ustawie wdrożeniowej 2021-2027 jest korzystna dla beneficjentów, tj. informatyzacja postępowania, możliwość poprawienia wniosku czy ustalenie w umowie maksymalnego terminu, do którego może być przeprowadzona kontrola beneficjenta (o czym poniżej). Jednakże nowa ustawa ustala wiele zdecydowanie surowszych rozwiązań niż ustawa wdrożeniowa dotycząca okresu 2014-2020. W szczególności za niekorzystne należy uznać nowe uprawnienia kontrolne instytucji kontrolujących.

Wprowadzone zmiany nie mają bezpośredniego wpływu na branżę rozwojową, jednak mogą być istotne dla tych członków sektora, którzy zamierzają skorzystać z możliwości wsparcia z Funduszy Europejskich.

Kluczowe zapisy

Nowa ustawa wprowadza szersze uprawnienia organów kontrolujących wobec beneficjentów, tj:

• rozszerzenie obowiązku beneficjenta do zapewnienia dostępu do pomieszczeń i terenu realizacji projektu lub pomieszczeń kontrolowanego projektu, związanych z projektem systemów teleinformatycznych o zapewnienie dostępu do związanych z projektem baz danych, kodów źródłowych i innych dokumentów elektronicznych wytworzonych w ramach projektu;
• dodanie nowego uprawnienia instytucji kontrolującej - możliwość zwrócenia się o złożenie wyjaśnień do innych niż beneficjent podmiotów lub osób zaangażowanych w realizację projektu w związku z podejrzeniem wystąpienia nadużycia finansowego lub złożenia przez beneficjenta niewystarczających wyjaśnień. Na te podmioty lub osoby nałożono obowiązek udzielenia wyjaśnień i udostępnienia dokumentów związanych z realizacją projektu. Ustawa zawiera otwarty katalog tych podmiotów lub osób, do którego zaliczono uczestników projektu, grantobiorców, ostatecznych odbiorców, wykonawców oraz podwykonawców;
• rozszerzenie listy obowiązków podmiotów kontrolowanych o obowiązek sporządzenia, na żądanie kontrolerów, kopii dokumentów, wyciągów ze wskazanych dokumentów oraz zestawień lub obliczeń, które związane są z kontrolowanym projektem; zgodnie z brzmieniem poprzedniej ustawy, beneficjent był zobowiązany tylko do udostępnienia dokumentów związanych z projektem;
• rozszerzenie możliwości przeprowadzania oględzin pod nieobecność beneficjenta lub osoby go reprezentującej, w sytuacji gdy instytucja dysponuje informacjami wskazującymi na możliwość wystąpienia nadużycia finansowego lub gdy beneficjent nie stawił się na czynność oględzin pomimo powiadomienia lub gdy zgodził się na przeprowadzenie oględzin bez swego udziału. W ostatnim przypadku instytucja kontrolująca została zobowiązana do odnotowania w protokole przyczyny przeprowadzenia oględzin bez udziału beneficjenta lub jego reprezentanta.
• wprowadzenie możliwości zwrócenia się przez instytucję kontrolującą do Komendanta Policji z wnioskiem o pomoc w przeprowadzeniu kontroli;
• wprowadzenie możliwości wykorzystania podczas kontroli zaawansowanych technologicznie narzędzi analitycznych oraz narzędzi rejestrujących obraz i dźwięk, np. drona;
• w zakresie terminu kontroli beneficjenta, wprowadzono zobowiązanie instytucji kontrolującej do określenia w umowie o dofinansowanie dnia, do którego kontrola może zostać przeprowadzona.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że przepisy ustawy dnia 3 kwietnia 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach wspierających realizację programów operacyjnych w związku z wystąpieniem COVID-19 stosuje się odpowiednio do realizacji i rozliczania programów operacyjnych w związku z wystąpieniem skutków kryzysu wywołanego konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy w 2022 r. Oznacza to, że w związku z wojną na Ukrainie można zawieszać wytyczne dotyczące funduszy UE, uznać za kwalifikowane wydatki na niezrealizowane cele, a także zmienić zapisy umowy o dofinansowanie w zakresie wynikającym z zatwierdzonych kryteriów wyboru projektów. Zapis ten wszedł z mocą wsteczną od 24 lutego 2022 r.

Konsultacje:

Etap przeprowadzania konsultacji publicznych zakończył się.

Proces legislacyjny:

Ustawa została ogłoszona 20 maja 2022 r. i weszła w życie 4 czerwca 2022 r. poza art. 84, który wejdzie w życie z dniem 1 lipca 2022 r. Przebieg procesu legislacyjnego dostępny jest pod adresem:  https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12351155.